Wielu z nas spotkało się już z pojęciem banku centralnego, ale nie każdy wie, czym się taki bank zajmuje. W każdym razie nie jest to bank dla klientów indywidualnych, który odwiedzamy na co dzień, wypłacamy gotówkę, zaciągamy kredyt czy zakładamy lokatę. Bank ten nie zajmuje się również obsługą przedsiębiorstw. Czym zatem?
Bank centralny to najważniejsza instytucja monetarna w danym kraju, odpowiedzialna głównie za prowadzenie polityki pieniężnej oraz funkcjonowanie systemu bankowego. W większości krajów ma dodatkowo jako jedyny prawo do emisji pieniądza. Zajmuje się również obsługą rachunków rządowych i zarządza rezerwami dewizowymi kraju. Przyjrzyjmy się bliżej jak to wygląda w praktyce.
Zgodnie z Konstytucją RP NBP jest instytucją odpowiedzialną za wartość polskiego pieniądza. W ustawie o NBP sprecyzowano, że podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, innymi słowy niskiej inflacji. Od 2004 r. NBP definiuje niską inflację jako wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych o 2,5 proc.+/-1 pkt proc. rocznie, jest to tzw. cel inflacyjny NBP. Dotyczy on średniego okresu, co oznacza, że choćby ze względu na silne i trudne do przewidzenia zmiany cen surowców NBP dopuszcza możliwość odchylenia inflacji od celu.
NBP wpływa na poziom inflacji za pomocą instrumentów polityki pieniężnej, głównie stóp procentowych NBP. Od nich zależy mniej lub bardziej bezpośrednio oprocentowanie kredytów w bankach komercyjnych, a w konsekwencji - wzrost konsumpcji i inwestycji w Polsce, wpływający na poziom krajowych cen. Stopy procentowe mają również znaczenie dla kształtowania się kursu walutowego, od którego zależy poziom cen importowanych dóbr.
Organem NBP odpowiedzialnym za ustalanie wysokości stóp procentowych NBP jest Rada Polityki Pieniężnej. Należy pamiętać, że decyzje podejmowane przez RPP w sprawie polityki pieniężnej są niezależne. Niezależność jest zapewniona przez ograniczoną kadencyjność prezesa NBP i członków RPP. Ta sama osoba nie może być prezesem NBP przez więcej niż dwie kadencje, funkcję członka RPP można z kolei pełnić tylko jedną kadencję. Ponadto prezes czy członkowie RPP mogą być odwołani tylko wtedy, gdy nie wypełniają swoich obowiązków na skutek długotrwałej choroby lub zostali skazani prawomocnym wyrokiem sądu.
Prowadzenie polityki pieniężnej nie byłoby jednak możliwe, gdyby NBP nie miał możliwości wpływania na koszt pieniądza w gospodarce. Robi to głównie za pomocą podstawowych operacji otwartego rynku oprocentowanych według stopy referencyjnej - w ten sposób wyznacza średni koszt pozyskania pieniądza na rynku. Dodatkowo banki mogą skorzystać z depozytu na koniec dnia (którego oprocentowanie wyznacza dolny pułap stóp procentowych na rynku międzybankowym) i kredytu lombardowego (górna granica dla stóp procentowych na rynku międzybankowym).
Ponadto bank centralny - wraz z KNF - pełni w stosunku do banków funkcje regulacyjne. Mają one na celu zapewnienie stabilności sektora bankowego, która jest niezbędna m.in. po to, by decyzje z zakresu polityki pieniężnej wpływały w sposób niezakłócony na aktywność gospodarczą.
NBP organizuje dodatkowo system rozliczeń pieniężnych, zarówno między osobami fizycznymi, jak i podmiotami gospodarczymi. W ramach tego zadania NBP prowadzi system płatności wysokokwotowych SORBNET, który umożliwia szybki rozrachunek transakcji na rynkach międzybankowych, a także SORBNET-EURO, pozwalający m.in. na rozliczenia pomiędzy bankami polskimi a bankami z innych krajów UE. Ponadto wydaje zezwolenia na uruchomienie nowych systemów płatności i ocenia funkcjonowanie już istniejących.
Konstytucja RP mówi, że NBP przysługuje również wyłączne prawo emisji pieniądza. Oznacza to, że NBP jest jedyną instytucją, która jest uprawniona do wprowadzania do obiegu banknotów i monet, złotych i groszy, będących prawnymi środkami płatniczymi w Polsce. Do NBP należy również wycofywanie ich z obiegu, ustalanie zasad wymiany zużytych i uszkodzonych banknotów oraz zatrzymywania fałszywych.
W ramach swojej roli banku centralnego państwa NBP prowadzi rachunki rządu oraz innych państwowych instytucji. Dodatkowo NBP zajmuje się zarządzaniem rezerwami dewizowymi państwa, które mogą być wykorzystane dla ograniczenia zmienności złotego. NBP jest również jedną z instytucji odpowiedzialnych za opracowywanie statystyk w Polsce. Dzięki temu na stronach NBP można znaleźć informacje o bilansach banków, oprocentowaniu kredytów czy bilansie płatniczym. Ponadto prezes NBP reprezentuje interesy Polski w bankowych i finansowych instytucjach międzynarodowych.
Bazan Kinga