Podatek od towarów i usług, zwany potocznie VAT-em, obowiązuje w Polsce od 1993 r. Obecnie jego główna stawka wynosi 23 proc., chociaż jest szereg produktów, które mogą być opodatkowane niższą stawką. Jaką i dlaczego? Przyjrzyjmy się funkcjonowaniu VAT-u w Polsce.
VAT (z ang. Value Added Tax) ma w Polsce 4 różne stawki: 0 proc., 5 proc., 8 proc. oraz 23 proc. (oprócz tego są także towary zwolnione z tego podatku).
Bazową stawką jest ta ostatnia, czyli 23 proc., jednak istnieje mnóstwo usług bądź towarów, które podlegają niższemu opodatkowaniu. VAT zaliczany jest do podatków pośrednich, co oznacza, że nie jest płacony bezpośrednio w urzędzie skarbowym, ale podczas nabycia dóbr bądź usług. Tym samym, VAT, tj. podatek od wartości dodanej, płaci przedsiębiorca od wygenerowanej sprzedaży. Mechanizm jego rozliczania skutkuje jednak tym, że obciążenie to jest przerzucane na konsumenta końcowego. Jak to zatem wygląda w praktyce?
- 23 proc. płaci się w przypadku wszystkich produktów i usług niewymienionych w pozostałych stawkach i niezwolnionych z VAT-u, stąd nazwa - stawka bazowa.
- 8 proc. wynosi podatek pobierany w przypadku leków, bilety, gazety, owoce cytrusowe, pasze, drewno, wyroby chemiczne czy żywność dietetyczną.
- 5 proc. z kolei obejmuje m.in. książki oraz żywność: makarony, nabiał, pieczywo, mięso, kasze i oleje.
- 0 proc. wynosi stawka na eksport towarów, towary i usługi w transporcie lotniczym i morskim oraz niektóre usługi turystyczne. Stawka 0 proc. to nie jest to samo co zwolnienie z podatku.
Zwolnieniu z VAT-u podlegają m.in. usługi edukacyjne, pocztowe, bankowe, sportowe oraz ochrony zdrowia. Także usługi i towary wspólnot politycznych i religijnych są całkowicie zwolnione z płacenia podatku od towarów i usług.
Jako że bardzo łatwo jest się zgubić w ogromie przepisów dotyczących najdrobniejszych produktów, często proponuje się też wprowadzenie jednej stawki VAT dla wszystkich produktów. Jednak mimo pozytywnego skutku w postaci znaczącego uproszczenia przepisów, stawka ta pociągnęłaby za sobą najprawdopodobniej osłabienie najbiedniejszych; VAT na żywność by się zwiększył, a przy najniższych dochodach konsumpcja produktów spożywczych stanowi najważniejszy wydatek, więc koszty najbiedniejszych by wzrosły.
W obecnej formie podatek od towarów i usług cechuje się paradoksami; kupno okien opodatkowane jest 23-procentową stawką, jeśli natomiast okno zakupi się wraz z montażem, stawka obniża się do 8 proc. Innym przykładem może być kawa, która samodzielnie podana podlega stawce 23 proc., natomiast podana w zestawie z ciastkiem przyjmuje stawkę 8 proc.
Należy pamiętać, że podatek od towarów i usług jest prawdopodobnie najważniejszym podatkiem w kraju, ponieważ generuje największe wpływy do budżetu państwa. W 2016 roku państwo zarobiło na nim 126,6 mld zł, co oznaczało wzrost o 2,8 proc. w stosunku do 2015 r. W 2016 r. dochody budżetu państwa wyniosły łącznie 314,6 mld zł. Tym samym, VAT stanowił niewiele ponad 40 proc. wszystkich pieniędzy, które wpłynęły do państwowego skarbca.
Piotr Miszczuk