Oszczędzamy i inwestujemy pieniądze przez całe życie, nierzadko w celu zabezpieczenia rodziny w momencie, gdy nas już zabraknie. Jak zatem wygląda sprawa z dziedziczeniem oszczędności i inwestycji zebranych zgromadzonych na rachunkach w ZUS, IKE, IKZE, OFE, na rachunkach bankowych i funduszach inwestycyjnych? Tłumaczymy.
Po śmierci majątek może być podzielony na zasadach ustawowych lub w oparciu o ostatnią wolę zmarłego, tj. spisany testament. Problematyka dziedziczenia majątku jest niezwykle skomplikowana i w dużym stopniu zależy od indywidualnej sytuacji każdej rodziny. Dotyczy to m.in. takich kwestii jak podział mieszkań i domów, czy ruchomości (jak np. samochód). Niekiedy są to także długi.
W artykule przyjrzymy się jednak wyłącznie kwestii dziedziczenia środków finansowych: na rachunkach prowadzonych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (I i II filar), odkładanych dobrowolnie w III filarze, czyli w ramach IKE i IKZE, inwestowanych poprzez kupowanie jednostek uczestnictwa otwartych funduszy inwestycyjnych lub - po prostu - trzymanych na rachunkach oszczędnościowych.
W testamencie rozporządzamy swoją częścią majątku (połową jeśli jest to majątek wspólny z małżonkiem), a odpowiednio przygotowany dokument - spisanie ostatniej woli - ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym. Jeśli mamy wątpliwości dobrze zaczerpnąć informacje u specjalisty. Dobrym rozwiązaniem jest także testament dodatkowo potwierdzić notarialnie. Dzięki temu spisany odręcznie dokument nie zostanie podważony, a podział majątku nie skończy się na wieloletniej rozprawie sądowej.
Jak to zatem jest z dziedziczeniem inwestycji? To już zależy od konkretnego przypadku i instrumentu finansowego.
...nie są dziedziczone. Jest to prawdą, jeśli pod uwagę weźmiemy jedynie pierwszy filar, tj. państwową część przyszłej emerytury. Składki w ramach tego filaru są ewidencjonowane na specjalnym, indywidualnym koncie, którym zarządza ZUS, ale nie są faktycznie gromadzone. Nie podlegają też dziedziczeniu. Inaczej wygląda sprawa w przypadku drugiego filaru.
Po reformie emerytalnej pieniądze odkładane w ramach drugiego filaru mogą być ewidencjonowane na prowadzonym przez ZUS subkoncie albo być częścią Otwartych Funduszy Emerytalnych (o czym niżej). Zgromadzone środki na takim subkoncie podlegają dziedziczeniu. Wypłaty dokonuje się na wniosek osoby uprawnionej.
W pierwszej kolejności środki te dziedziczy małżonek. Pieniądze nie są jednak wypłacane, a zamiast tego dopisywane do subkonta ZUS lub rachunku OFE. Druga część środków trafia do uposażonych, które zmarły wskazał w testamencie. Z tą jednak różnicą, że otrzymują oni pieniądze bezpośrednio (wypłata), nie tak jak małżonek na subkonto.
...polega na tym, że we własnym zakresie, według własnego uznania i w oparciu o wcześniej wybrane instrumenty finansowe, odkładamy pieniądze z myślą np. o emeryturze. Te pieniądze należą do oszczędzającego, co oznacza, że może nimi - także po śmierci - odpowiednio rozporządzać, wskazując osoby, które powinny otrzymać zgromadzony kapitał. Jeśli zmarły tego nie zrobił, albo osoba wskazana nie żyje, to pieniądze podlegają dziedziczeniu.
Dyspozycja i wskazanie uposażonego (lub uposażonych) następuje najczęściej już w momencie zawierania umowy o świadczenie usług w ramach IKE, co oczywiście nie oznacza, że nie może zostać później odpowiednio zmieniona.
Jeśli zmarły nie wskazał takich osób, ale spisał ostatnią wolę - to według testamentu pieniądze są wypłacane wskazanej osobie. W przypadku, gdy nie ma przygotowanego wcześniej testamentu, to pieniądze zebrane w ramach Indywidualnego Konta Emerytalnego są dzielone według zasad ustawowych. W momencie, gdy członkowie rodziny nie mogą dojść do porozumienia, to podział oszczędności następuje na mocy decyzji sądu. Podobnie wygląda to w przypadku IKZE (Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego).
Otwarte Fundusze Emerytalne przeszły niedawno istotną reformę, a każdy pracujący i odprowadzający składki Polak mógł wybrać: czy chce zostawić środki w OFE i dalej odprowadzać składki, czy przejść do ZUS i mieć otwarte specjalne subkonto. Jeśli zmarły postanowił zostawić swoją część emerytalnego kapitału w ramach OFE, to pieniądze te podlegają dziedziczeniu. Połowę otrzymuje małżonek, a druga połowa jest rozdzielana według wskazane w dyspozycji osoby. Zmarły wskazuje je w oświadczeniu, w którym precyzuje, co zrobić z pieniędzmi na wypadek jego śmierci (może to być jedna lub więcej osób, które będą partycypować w podziale środków). Jeśli tego nie zrobił bądź osoby te już nie żyją, to pieniądze wchodzą w skład spadku i są dzielone w oparciu o zapisy testamentu lub na zasadach ustawowych (w tym decyzji sądu).
...nie wypłacimy pieniędzy, dopóki nie przedstawimy prawomocnego tytułu prawnego do spadku. Jest to najczęściej postanowienie sądu lub akt poświadczający prawo do dziedziczenia.
Podobna sytuacja dotyczy oczywiście konta bankowego, które nie było wspólne dla małżonków, a zmarły nie wskazał osoby uposażonej. W przypadku, gdy konto bankowe było wspólne, to pieniądze na nim zgromadzone podlegają rozdzieleniu w oparciu o zasadę podziału rachunku wspólnego - małżeńskiego. To oznacza, że połowa środków będzie do dyspozycji, druga połowa natomiast zostanie rozdzielona według spadkobierców.
Dziedziczenie inwestycji zebranych w ramach TFI (fundusze) to skomplikowany proces i temat na oddzielny artykuł. Dlatego, by mieć pełną świadomość, co nam się należy, a co już nie - warto skontaktować się z specjalistą, by nie popełnić błędów i niepotrzebnie nie utrudnić sobie całej procedury. Trzeba pamiętać, że w przypadku dziedziczenia jednostek uczestnictwa cała procedura następuję szybko i bez zbędnych formalności, jeśli zmarły wskazał osobę uposażoną (lub uposażonych). W ten sposób pieniądze zebrane w ramach TFI wypłacane są poza postępowaniem spadkowym, a tym samym mogą zostać przekazane nawet osobie, której w testamencie nie uwzględniamy. Trzeba jednak pamiętać, że dotyczy to tylko jednostek o wartości nieprzekraczającej 20-krotności średniego wynagrodzenia, które określa Główny Urząd Statystyczny dla danego roku. Od tak przekazanych środków trzeba też zapłacić podatek.
Jeśli wartość przekracza 20-krotność średniego wynagrodzenia, to pozostałe środki (jednostki, które nie zostaną umorzone) wchodzą w skład spadku i będą dzielone według testamentu lub zasad ustawowych.
Podobnie, jeśli zmarły nie wskazał osoby uposażonej, to zgromadzony w funduszach inwestycyjnych kapitał podlega podziałowi według testamentu lub na zasadach ustawowych.
Co ważne, środki do wysokości 20-krotności wynagrodzenia dla uposażonego są blokowane (wydzielane), ale nie są umarzane. Zamiast tego dalej są inwestowane, a uposażony nie ma obligatoryjnie wskazanego terminu, w którym musi złożyć dyspozycję wypłaty. Reszta inwestycji (ponad 20-krotność średniego wynagrodzenia) podlega podziałowi wśród spadkobierców (testament bądź decyzja sądu).
Opisane wyżej zasady dziedziczenia dotyczą wyłącznie sfery oszczędnościowej zmarłego. Przekazanie majątku i jego podział po śmierci bliskiego to jednak znacznie bardziej skomplikowany temat. Poza częścią kapitałową (oszczędności i inwestycje), dziedziczymy także nieruchomości (np. mieszkanie), ruchomości (np. samochód), a niekiedy również - długi lub całe firmy (sukcesja).
Wszystko to powoduje, że jest to skomplikowany proces. Dlatego warto korzystać z porad ekspertów przy tworzeniu testamentu i ustalaniu uposażeń, zwłaszcza jeśli punktem wyjścia jest w istocie troska o rodzinę.
Kw