Mówi się, że banki to tzw. instytucje zaufania publicznego – i istotnie skala zaufania, jakim klienci obdarzają swoich bankierów jest niezwykła. Skoro zatem tak wielu ludzi decyduje się zaufać bankom i przekazać im w depozyt swoje ciężko zarobione pieniądze, warto zadać sobie pytanie: Czy to zaufanie jest postawą racjonalną, czy może niefrasobliwością, czy nawet zbiorowym szaleństwem?
Trudno sobie wyobrazić kogokolwiek, kto zdecydowałby się na powierzenie swoich przez lata zbieranych oszczędności nieznajomej osobie w kasie bankowej, gdyby nie miał stuprocentowej pewności, że otrzyma pieniądze z powrotem na każde żądanie.
A przecież na zaoszczędzone pieniądze czyhają liczne zagrożenia. Są to: możliwość kradzieży, wzrost ogólnego poziomu cen, spadek wartości pieniędzy i wreszcie ewentualne bankructwo banku. Przeanalizujmy, jakie zabezpieczenia przed każdym z wymienionych zagrożeń oferuje bank zarządzający naszym kontem.
Współcześnie żaden bank nie trzyma gotówki wpłaconej przez klientów w imiennych sejfach, dlatego kradzież środków przez opryszka w rodzaju tych, których w ubiegłym stuleciu mógł ścigać Sherlock Holmes, jest wykluczona. W dzisiejszych czasach sposobem na nielegalne podjęcie pieniędzy zdeponowanych w banku jest podszycie się pod ich prawdziwego właściciela. Aby to zrobić, złodziej musiałby ukraść naszą kartę płatniczą i poznać numer PIN albo zdobyć nasz dokument tożsamości i podrobić podpis. Właśnie dlatego tak ważne jest, by nigdy nie dopuścić do kradzieży dokumentów i kart, a jeśli już do tego dojdzie - by jak najszybciej zablokować kartę bankową. Można to łatwo zrobić, dzwoniąc pod numer telefonu specjalnej bankowej infolinii. Z każdego miejsca na świecie, z telefonów stacjonarnych i komórkowych wystarczy wykręcić numer (+48) 828 828 828. Infolinia działa 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu.
W dobie bankowości elektronicznej może dojść także do kradzieży wirtualnej tożsamości klienta. Oczywiście kody i hasła, które przesyłamy do banku robiąc np. przelew, są szyfrowane przy użyciu najbardziej wyszukanych metod kryptografii, a ich złamanie jest z matematycznych przyczyn praktycznie niemożliwe. Możliwa jest natomiast sytuacja, w której oszustowi podszywającemu się pod pracownika banku uda się wyłudzić od nieświadomego klienta jego login i hasło. Dlatego nigdy nie należy podawać tych newralgicznych danych w wiadomościach email - nawet jeśli rzekomo prosi o to bank. Ponadto większość banków stosuje dodatkowe mechanizmy uwierzytelniające transakcje, prosząc np. o podanie kilkucyfrowego kodu z listy przysłanej w bezpiecznej kopercie na adres domowy klienta lub w formie wiadomości tekstowej na telefon. W ten sposób nawet przechwycenie loginu i hasła nie wystarczy oszustom do kradzieży.
W większości krajów rozwiniętych poziom cen rośnie w długim okresie (warto wspomnieć o tym, że w ostatnim czasie w krajach rozwiniętych - np. w strefie euro, mieliśmy do czynienia z deflacją, czyli ogólnym spadkiem cen). To zjawisko, tj. inflacja ma niekorzystny wpływ na oszczędności ich mieszkańców: Jeśli towary drożeją, to za pewną, zaoszczędzoną sumę pieniędzy można kupić coraz mniej.
Dla przykładu wyobraźmy sobie człowieka, który odłożył 100 zł na wypadek, gdyby kiedyś pilnie potrzebował udać się do dentysty - a zaplombowanie zęba w najbliższym gabinecie kosztowało właśnie 100 zł. Kiedy jednak po roku bohater tego przykładu poczuł ból w górnej prawej siódemce i wybrał się do lekarza, okazało się, że koszt założenia plomby wzrósł do 101,50 zł, czyli zaoszczędzona suma nie wystarczy mu na leczenie.
Mimo to osoby posiadające konto bankowe są w znacznym stopniu zabezpieczone przed negatywnym wpływem rosnących cen, a to dzięki możliwości skorzystania z oprocentowania wkładów.
Wprawdzie większość dostępnych rachunków płatnych na każde żądanie jest de facto nieoprocentowana, mimo to banki chętnie oferują ich posiadaczom otwarcie dodatkowego konta oszczędnościowego. Pieniędzmi wpłaconymi na takie konto nie można dysponować tak łatwo, jak środkami z rachunku osobistego a vista, ale w zamian za długoterminowe przechowywanie oszczędności klienci są wynagradzani w formie określonego oprocentowania środków. Właściciele kont mogą więc spać spokojnie - podczas gdy ceny w sklepach (i gabinetach dentystycznych) wzrastają, ich oszczędności bankowe procentują, co eliminuje niekorzystny wpływ inflacji.
Do gwałtownego spadku wartości pieniędzy dochodzi zazwyczaj podczas kryzysów gospodarczych lub kiedy na szeroką skalę są drukowane pieniądze bez pokrycia. Jednak dobra wiadomość pozostaje taka, że gwałtowna utrata wartości pieniądza jest zjawiskiem rzadkim. W chwili obecnej nikomu nie spędza snu z powiek obawa przed nawrotem hiperinflacji i drastycznego spadku kursu złotego, jakie można było obserwować w latach 1989-90.
Zazwyczaj to właśnie bankructwa banku najbardziej obawiają się osoby, które trzymają swoje oszczędności na koncie. Na szczęście analiza historycznych przypadków niewypłacalności banków pozwoliła na wypracowanie kilku bardzo silnych mechanizmów zabezpieczających. Omówimy je po kolei.
* Prawo bankowe stanowi jasno, że bank zarządza wkładami klientów na własne ryzyko i odpowiada za nie całym majątkiem. To znaczy, że w razie bankructwa zobowiązania banku wobec klientów będą spłacone ze środków pozyskanych ze sprzedaży mienia bankowego.
* Każdy bank uzyskując licencję na działalność w Polsce jest zobowiązany przystąpić do Bankowego Funduszu Gwarancyjnego (BFG). Jeśli dojdzie do bankructwa któregoś z jego członków, Fundusz musi najpóźniej w ciągu 20 dni wypłacić klientom danego banku pieniądze, które trzymali na kontach - do równowartości 100 000 euro. W przypadku kont o kilku właścicielach (np. małżeńskich) gwarancja BFG obejmuje każdego z nich osobno.
* Ewentualne bankructwo dużego banku jest dla kraju, z którego pochodzi, bardzo poważnym problemem finansowym i wizerunkowym. W żargonie finansistów mówi się o takich kolosach, że są zbyt wielkie, aby upaść (ang. too big to fail). Dochodzi do tego jednak stosunkowo rzadko. Stabilny system bankowy jest ważny nie tylko z perspektywy rozwoju gospodarczego kraju, ale również bezpieczeństwa zdeponowanych w nim pieniędzy firm i osób fizycznych. Z tego też powodu wciąż udoskonalane są rynkowe, regulacyjne i nadzorcze mechanizmy poprawiające efektywność i bezpieczeństwo branży finansowej w danym kraju bądź regionie.
Widać zatem wyraźnie, że zakładając konto bankowe zyskujemy zabezpieczenie przed kradzieżą, inflacją i ewentualnym bankructwem banku. Jedynie przed ryzykiem kryzysu i nagłego spadku wartości złotego nie tak łatwo się uchronić.
Sebastian A. Roy